Een ongelooflijke mengeling van boeken, literatuurgenres en interessevelden hebben vandaag mijn pad gekruist. Ik heb zelden op zo korte tijd zulk een schoonheid van boeken in mijn handen gehad, en er bij gebrek aan tijd en onmiddellijk beschikbare financiële draagkracht slechts een kwart van kunnen meebrengen.
In de Franse uitgeverij bestaat er een reeks, La Pléiade, waarvan ik toevallig een onberispelijk exemplaar onder de ogen kreeg: "Poétes du XVIe Siècle", een ongetwijfeld moeilijk verteerbaar, want in oud-frans geschreven werk op bijbels dun papier, in een klein lettertype dat mijn ogen geen goed doet, is niet iets dat je even mee in de trein neemt om de tijd te doden alsof het om een vlug op te lossen sudoku gaat.
Luister even, lees even mee hoe de aanvang van het "Vers François de Feu Estienne de la Boétie à Marguerite de Carle; sur la traduction des plaintes de Bradamant au XXXII. Chant de Loys Arisote" zeer duidelijk het blijkbaar ook zeer oude zeer van de Francophonie bezingt.
Jamais plaisir je n'ay pris à changer
En nostre langue aucun oeuvre estranger:
Car à tourner d'une langue estrangere
La peine est grande et la gloire est legere.
Als Etienne dan in november 1530 geboren mag zijn in Sarlat en Périgord, hij vertelt aan zijn echtgenote Marguerite de Carle, zuster van Lancelot, en doet dit zoals dichters plegen te doen in versvorm, dat werk vertalen moeilijk en weinig glorieus werk is.
Maar toch is zijn onmiddellijk daaropvolgende verdediging begrijpbaar en te dulden, eerlijk en ondanks de naïviteit aanvaardbaar.
J'ayme trop mieux de moymesmes escrire
Quelque escript mien, encore qu'il soit pire.
Si mal j'escris n'ayant prins de personne,
A nul qu'a moy le blasme je n'en donne.
Si j'ay honneur à cela que j'invente,
De cest honneur tout mien je me contente:
Car de mes vers quelque honneur que me vienne,
Prou grande elle est, puis qu'ellle est toute mienne.
Un bien tout clair je l'aime d'avantage,
Que je ne fais un grand bien en partage.
Aussi pour vray d'un ouvrage viré
Quel grand honneur en peut estre trié?
Le traducteur ne donne à son ouvrage
Rien qui soit sien que le simple langage:
Que mainte nuict dessus le livre il songe,
Et depité les ongles il s'en ronge:
Qu'un vers rebelle il ait cent fois changé
Et en trassant le papier outragé:
Qu'il perde apres mante bonne journee,
C"est mesme corps, mais la robe est tournee:
Tousjours l'autheur vers soy la gloire ameine,
Et le tourneur n'en retient que la peine.
Wat ook de verdere inhoud van deze verzenbrief aan zijn echtgenote moge zijn: Etienne (Estienne, zoals het in het oude frans geschreven werd) heeft in basis gelijk: een werk is maar het werk in zijn oorspronkelijke vorm, taal en stijl. De vertaler, hoe groot vakman hij of zij ook moge zijn, mag niets oorspronkelijks toevoegen aan de vertaling zonder aan de kern van de zaak zelf te raken. Dan is het werk het werk niet meer, maar een bewerking, en hoewel deze niet mag afgekeurd worden als zodanig: de eer blijft aan de "Autheur".
Ik wil graag verder kennis nemen van de intimiteiten die versgewijs door Estienne aan zijn echtgenote zijn toevertrouwd, doch door ze op papier te stellen, zijn ze natuurlijk wel gemeengoed geworden, en ontstijgen ze de ontboezemingen van de vakman aan zijn vrouw, om te worden tot publieke verdediging van een vakprobleem, dat blijkbaar een meer dan nationaal probleem is geworden: mondiaal hebben franstaligen dezelfde moeilijkheid, mondeling hebben ze hetzelfde probleem. Hun taal is heilig, en alles wat niet in het frans is gesteld, moet door de molen.
Dat daarbij de fundamentele stelling van Estienne, namelijk dat er aan vertalen van anderstalig werk weinig eer en veel moeite kleeft, tot gevolg heeft dat vreemd werk enkel door dit oneervolle werk in het frans omgezet kan worden, ontsnapt ook aan hemzelf. De noodzaak tot vertalen bestaat overal, maar specifiek de francofoon heeft grote moeite met het begrijpen van andere talen, en moet dus beroep doen op goede vaklui die deze job willen klaren. En zoals dit overal het geval is: degelijk werk moet door de gebruiker op prijs gesteld worden, en worden geëerd.
Vijfhonderd jaar geleden was er een franse schrijver-poëet, die deze problematiek aansneed, en het is goed hem daarin te volgen. Hoever men wil blijven volgen, moet iedereen voor zichzelf uitmaken. Verre van sneren naar de francofoon te geven, begrijp ik de klacht, en wil niet als rechter optreden, die deze moet beoordelen.
Overigens, probeer dat oude frans eens te lezen, laat staan uit te spreken: zijn naam alleen is reeds zo mooi: de la Boétie wordt uitgesproken als : "de la Boitie, avec le t dur, comme dans ortie). Prachtig toch?
Overigens2. De reeks "Bibliothèque de la Plèiade" is een klassereeks, uitgegeven door Gallimard. Op E-Bay heeft men in de franse versie een aparte rubriek geweid aan enkel Plèiade-boeken, iets wat je nog niet vlug zal zien gebeuren in andere talen. En het boek in kwestie bevat natuurlijk nog een rist andere dichters en poëten, die ik misschien niet volledig zal lezen, maar waarvan toch van elk minstens de voorafgaande levensbeschrijving zal doorgenomen worden. Je weet maar nooit welke aha's weer naar boven zullen wellen.
Zo één aha is de volgende: het woord d'orès werd vroeger door sommige franstaligen op het bureau gebruikt, maar ze konden me niet de oorsprong daarvan verklaren. Eraan verwant is het woord "dorénavant", waarvan ik in dit boek dus wel de verklaring kreeg. (or, ore, ores: aujourd'hui, maintenant, alors. Dès or: dès maintenant. Ore que: maintenant que, tandis que.) Het is dus een oud, misschien middeleeuws woord, of nog ouder, één dat de tand des tijds overleeft heeft. In tegenstelling daarmee staan de woorden: papegault, papegay: perroquet. Het nog steeds gebruikelijke nederlandse woord papegaai leefde dus ook in het frans. Wanneer werden deze geruild voor perroquet? Waarom?
Nieuwsgierigheid is een gezonde ziekte, je gaat er van lezen.
Lezen is een gezonde ziekte, je wordt er nieuwsgierig van.
In de Franse uitgeverij bestaat er een reeks, La Pléiade, waarvan ik toevallig een onberispelijk exemplaar onder de ogen kreeg: "Poétes du XVIe Siècle", een ongetwijfeld moeilijk verteerbaar, want in oud-frans geschreven werk op bijbels dun papier, in een klein lettertype dat mijn ogen geen goed doet, is niet iets dat je even mee in de trein neemt om de tijd te doden alsof het om een vlug op te lossen sudoku gaat.
Luister even, lees even mee hoe de aanvang van het "Vers François de Feu Estienne de la Boétie à Marguerite de Carle; sur la traduction des plaintes de Bradamant au XXXII. Chant de Loys Arisote" zeer duidelijk het blijkbaar ook zeer oude zeer van de Francophonie bezingt.
Jamais plaisir je n'ay pris à changer
En nostre langue aucun oeuvre estranger:
Car à tourner d'une langue estrangere
La peine est grande et la gloire est legere.
Als Etienne dan in november 1530 geboren mag zijn in Sarlat en Périgord, hij vertelt aan zijn echtgenote Marguerite de Carle, zuster van Lancelot, en doet dit zoals dichters plegen te doen in versvorm, dat werk vertalen moeilijk en weinig glorieus werk is.
Maar toch is zijn onmiddellijk daaropvolgende verdediging begrijpbaar en te dulden, eerlijk en ondanks de naïviteit aanvaardbaar.
J'ayme trop mieux de moymesmes escrire
Quelque escript mien, encore qu'il soit pire.
Si mal j'escris n'ayant prins de personne,
A nul qu'a moy le blasme je n'en donne.
Si j'ay honneur à cela que j'invente,
De cest honneur tout mien je me contente:
Car de mes vers quelque honneur que me vienne,
Prou grande elle est, puis qu'ellle est toute mienne.
Un bien tout clair je l'aime d'avantage,
Que je ne fais un grand bien en partage.
Aussi pour vray d'un ouvrage viré
Quel grand honneur en peut estre trié?
Le traducteur ne donne à son ouvrage
Rien qui soit sien que le simple langage:
Que mainte nuict dessus le livre il songe,
Et depité les ongles il s'en ronge:
Qu'un vers rebelle il ait cent fois changé
Et en trassant le papier outragé:
Qu'il perde apres mante bonne journee,
C"est mesme corps, mais la robe est tournee:
Tousjours l'autheur vers soy la gloire ameine,
Et le tourneur n'en retient que la peine.
Wat ook de verdere inhoud van deze verzenbrief aan zijn echtgenote moge zijn: Etienne (Estienne, zoals het in het oude frans geschreven werd) heeft in basis gelijk: een werk is maar het werk in zijn oorspronkelijke vorm, taal en stijl. De vertaler, hoe groot vakman hij of zij ook moge zijn, mag niets oorspronkelijks toevoegen aan de vertaling zonder aan de kern van de zaak zelf te raken. Dan is het werk het werk niet meer, maar een bewerking, en hoewel deze niet mag afgekeurd worden als zodanig: de eer blijft aan de "Autheur".
Ik wil graag verder kennis nemen van de intimiteiten die versgewijs door Estienne aan zijn echtgenote zijn toevertrouwd, doch door ze op papier te stellen, zijn ze natuurlijk wel gemeengoed geworden, en ontstijgen ze de ontboezemingen van de vakman aan zijn vrouw, om te worden tot publieke verdediging van een vakprobleem, dat blijkbaar een meer dan nationaal probleem is geworden: mondiaal hebben franstaligen dezelfde moeilijkheid, mondeling hebben ze hetzelfde probleem. Hun taal is heilig, en alles wat niet in het frans is gesteld, moet door de molen.
Dat daarbij de fundamentele stelling van Estienne, namelijk dat er aan vertalen van anderstalig werk weinig eer en veel moeite kleeft, tot gevolg heeft dat vreemd werk enkel door dit oneervolle werk in het frans omgezet kan worden, ontsnapt ook aan hemzelf. De noodzaak tot vertalen bestaat overal, maar specifiek de francofoon heeft grote moeite met het begrijpen van andere talen, en moet dus beroep doen op goede vaklui die deze job willen klaren. En zoals dit overal het geval is: degelijk werk moet door de gebruiker op prijs gesteld worden, en worden geëerd.
Vijfhonderd jaar geleden was er een franse schrijver-poëet, die deze problematiek aansneed, en het is goed hem daarin te volgen. Hoever men wil blijven volgen, moet iedereen voor zichzelf uitmaken. Verre van sneren naar de francofoon te geven, begrijp ik de klacht, en wil niet als rechter optreden, die deze moet beoordelen.
Overigens, probeer dat oude frans eens te lezen, laat staan uit te spreken: zijn naam alleen is reeds zo mooi: de la Boétie wordt uitgesproken als : "de la Boitie, avec le t dur, comme dans ortie). Prachtig toch?
Overigens2. De reeks "Bibliothèque de la Plèiade" is een klassereeks, uitgegeven door Gallimard. Op E-Bay heeft men in de franse versie een aparte rubriek geweid aan enkel Plèiade-boeken, iets wat je nog niet vlug zal zien gebeuren in andere talen. En het boek in kwestie bevat natuurlijk nog een rist andere dichters en poëten, die ik misschien niet volledig zal lezen, maar waarvan toch van elk minstens de voorafgaande levensbeschrijving zal doorgenomen worden. Je weet maar nooit welke aha's weer naar boven zullen wellen.
Zo één aha is de volgende: het woord d'orès werd vroeger door sommige franstaligen op het bureau gebruikt, maar ze konden me niet de oorsprong daarvan verklaren. Eraan verwant is het woord "dorénavant", waarvan ik in dit boek dus wel de verklaring kreeg. (or, ore, ores: aujourd'hui, maintenant, alors. Dès or: dès maintenant. Ore que: maintenant que, tandis que.) Het is dus een oud, misschien middeleeuws woord, of nog ouder, één dat de tand des tijds overleeft heeft. In tegenstelling daarmee staan de woorden: papegault, papegay: perroquet. Het nog steeds gebruikelijke nederlandse woord papegaai leefde dus ook in het frans. Wanneer werden deze geruild voor perroquet? Waarom?
Nieuwsgierigheid is een gezonde ziekte, je gaat er van lezen.
Lezen is een gezonde ziekte, je wordt er nieuwsgierig van.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten