Vrijheren van het Woud, en Belgisch Vlas

Wie klaagt er over het bekendmaken op internet van namen van personen die op één of andere manier over de schreef gegaan zijn? Het is van alle tijden.

Alleen veranderen de tijden, en ook de wetten blijven niet dezelfde. Als er een overval gepleegd wordt, willen de slachtoffers wel eens reageren door camerabeelden op eigen houtje op Youtube te gooien. Ook lijstjes van namen van gekende pedofielen zijn populair, en niet alleen hier, het gebeurt overal.

Het gedenkboek 65 jaar Belgisch Vlasverbond Kortrijk 1920 / 1985 geeft, uit totaal onverwachte hoek, een voorbeeld van hoe het vroeger ook gebeurde. In 1926 had men weliswaar nog geen flauw vermoeden van wat internet wel zou kunnen zijn, maar een publicatie in het vakorgaan van de vlasboeren, -bewerkers en -handelaars had zowat dezelfde uitwerking als nu.

Wat was het geval? Ik citeer bijna letterlijk uit het hierboven vermelde boek van André Verhenne.

Op 13.1.1926 trad in België de nieuwe wet op de overdrachttaks (...) in voege. Daarin werd bepaald dat voor levering van gezwingeld vlas naar het buitenland of aan buitenlandse huizen, een taks van 1 % moest worden geheven.

De Engelsen, die op de Vlaamse vlasmarkt een quasi monopoliepositie bekleedden, wilden dat de verkopers (hoofdzakelijk botenverkopers) die belasting voor hun rekening zouden nemen. Door de wet werd niet bepaald door wie de takszegels moesten worden betaald.

De vlassers weigerden echter deze nieuwe gril van de Engelsen (...). Sommigen bezweken onder de druk van de verzendershuizen en verkochten vlas aan de door de Engelsen gestelde voorwaarden. Dit wekte de woede op van de standvastigen. Ter illustratie een striemend artikel uit "Het Vlas", waarin de "afvalligen" aan de kaak werden gesteld. Deze krasse taal kreeg trouwens een staartje. Een paar personen (...) die speciaal geviseerd werden in voormeld artikel, spanden een rechtsgeding in tegen (...) (de) verantwoordelijke uitgever van "Het Vlas", wegens laster en eerroof. Deze werd veroordeeld tot een schadeloosstelling ten belope van "honderd franken" aan de eiser, plus de kosten van het geding "ter somme van 65 franken, 55 centiemen". Het vonnis moest tevens driemaal worden gepubliceerd in het blad "Het Vlas".

Het betreffende artikel loog er dan ook niet om: de zeer expliciete karakterisering van de afvalligen, en het expliciet vermelden van hun namen, woonplaatsen en soms ook hun adressen kon toen reeds niet door de beugel. De schandpaal was toch al enige jaren gereduceerd tot een historisch object op een openbare marktplaats van verschillende gemeenten, en had al lang zijn juridische functie verloren.

De Verraders, aan den Schandpaal !

Hier, in dit kader drukken we in vette letters naam en 't adres van de VERRADERS, die het Wachtwoord niet houden, opdat ze voor iedereen zouden gekend zijn tot EEUWIGE SCHANDE van hen zelf, van hun familie en van hun nakomelingen. Onze leden zullen die VERRADERS met de vinger wijzen en ze BOYCOTTEN.

Wie wilde tot hiertoe niet mee?
Naam, Plaats

Wie heeft zijn woord verbroken en zijn handteeken geloochend?

Namen, Plaatsen, Sommige adressen

Wie heeft zijn woord TWEEMAAL gegeven, en ook TWEEMAAL verbroken?

Naam, Plaats

Nog afvalligen !

Namen, Plaatsen.

Geen onduidelijke taal! Ik laat het aan elke lezer hier zijn oordeel over te vellen, maar voeg er alleen maar aan toe dat de wet misschien toch ruimte moet geven aan de frustratie van degenen die zich in hun onmacht willen uiten, en die van mening zijn dat zij wettelijk monddood gemaakt worden door anderen die denken dat ze alles mogen. De wet moet ook de kans en een correct kader geven aan degenen die schade ondergaan hebben om dit publiek te bespreken, zonder dat zij daarover in repliek kunnen aangevallen worden. Of hebben alleen degenen die aan de verkeerde kant staan, alle rechten? In dit specifieke geval (herinner u: 1926!) hebben de overtreders (die niet eens de wet overtraden, maar wel de code van een beroepsorganisatie) het gelijk aan hun kant getrokken, maar even zo goed zou iets dergelijks ook kunnen gebeuren in een wettelijk volkomen beschreven kader.

Zo kan literatuur, en in dit geval eerder lectuur, wel eens aanleiding geven tot een totaal andere discussie. Het boek op zichzelf is prachtig: net zoals in het geval van Bekaert en nog enige gelijkaardige gedenkboeken, staat het vol met loftuitingen, maar ook een boel feiten en weetjes die een mooie aanvulling zijn voor de vele verhalen die je hoort over een bedrijf of een industrietak, en waarvan je niet weet of het realiteit of verdichtsels zijn. De vele foto's geven een mooi beeld aan de volslagen leek die ik ben, een beeld van een zo goed als verdwenen agrarische en industriële activiteit, waar deze streek gedurende vele jaren zijn inkomen uit gehaald heeft, en dat nog steeds voor een stukje aanlevert. Een mooie uitdrukking die door Minister van Landbouw De Vleeschouwer gelanceerd werd in februari 1959 in de loop van het debat in voorbereiding van de stemming van een krediet van 50 miljoen Franken ter financiereing in 1959 van een teeltpremie van 2.000 Franken per hectare op in het binnenland uitgezaaide vlas:

Vlasteelt is iets. Vlasnijverheid is wat anders. Maar de toestand in Vlaanderen is zo, dat men een vlasser en een landbouwer nooit goed uit elkaar kan houden.

Zodanig was in de wijde streek van Kortrijk landbouw verbonden met de vlasteelt. Is het dan verwonderlijk dat een advertentie van de Belgische vermaarde Autobouwer F.N. in "Het Vlas" op 8.1.1935 het volgende zegt:

Het vlas slaat op !!

De autos zullen voorzeker volgen,

profiteert dus nu nog op tijd U

aan de tegenwoordige prijs een

Belgische auto aan te koopen

Natuurlijk een FN !!

Beziet onze modellen:

Prince Baudouin vanaf fr. 27.900

Prince Albert vanaf fr. 33.900

(...)

Garage D en K

Kortrijk

Het boek bevat zeer mooi zwart-wit fotomateriaal, dat een prachtige aanvulling is om de kennis van de wortels van de Vlaamse vlasteelt te leren kennen. Het is bovendien in topconditie. De prijs die ik er uiteindelijk voor betaald heb is zo belachelijk laag, dat ik het niet durf te publiceren. Ingevolge een boekenmarkt in een van mijn bronwinkels, met het doel de overstock een beetje uit te dunnen, heb ik een dertigtal banden meegebracht, die ik de komende dagen wel zal bespreken, maar toen ik de uiteindelijke prijs voor mijn pakket hoorde, was is zo beschaamd, dat ik er een gift bovenop gedaan heb. Hopelijk hebben nog wel enige andere kopers dat beetje fatsoen kunnen opbrengen.

Zo heb ik ook een ander boek van een uitstekende kwaliteit kunnen aankopen. Zoals waarschijnlijk algemeen geweten, was onze vroegere koning Leopold III een persoon die zich zeer betrokken voelde in wetenschappen, en die na zijn abdicatie voldoende tijd vond om zijn hobby's zoals fotografie en exploratie daaraan te koppelen. Door de omstandigheden kon hij bovendien ook zijn vele relaties aanspreken in de verwezenlijking van zijn projecten, en zo is in 1959 een film en later dit boek tot stand gekomen, getiteld Vrijheren van het Woud, samengesteld door de Wetenschappelijke Internationale Stichting te Brussel onder ere-voorzitterschap van Zijne Majesteit Leopold III. Sommige van de foto's zijn van de hand van de Koning zelf. Maar alle zijn ze van zulk een bevreemdende pracht, dat ik het boek niet kon lossen voordat ik eerst alle afbeeldingen en hun ondertitels bekeken heb. Bovenal viel mijn mond open van bewondering en verbazing voor de foto's van een aantal meisjes, die de paringsdans van de kroonkraan nabootsen. De foto's, dat zeg ik zonder blikken of blozen, zijn van de mooiste die ik ooit gezien heb. Als dit boek dan in 1959 samengesteld is, zal het natuurlijk zo wel zijn zoals ik voorheen nog wel eens beschreven heb: onderwerpen van sexuele aard werden ofwel met de nodige waarschuwingen, ofwel uitermate omfloerst omschreven. Lees even met me mee.

Wanneer de natuur de volgels roept naar hun vlottende eilanden, komen de meisjes dromend vóór deze broze verblijven staan. (We zien inderdaad een prachtige foto van enige dromerige, halfnaakte meisjes.) Dan richten zij hun blik naar de kroonkranen, die paarsgewijze de dans der verleiding inzetten. Hierop... (we slaan nu de halve bladzijde om -uitleg over die halve bladen volgt-) hierop staan de meisjes recht en twee per twee dansen ze op de oever, met gebaren van strelende wieken, de eeuwige dans van de lente. (de foto's laten dan een paar scènes zien van meisjes, die de handen naar mekaars gelaat brengen, en in ernst die dans uitvoeren zoals de vogels het hen voordoen. De volgende afbeeldingen geven dan de volledige dans weer, en de overeenkomst tussen de dans van de vogels en die van de meisjes is inderdaad prachtig...).

Nergens heeft men het over de paringsdans. De foto's zijn voldoende duidelijk om de uitleg tot enige suggestie te herleiden. In dit geval noem ik dat ook een kwaliteit. In het geval van het boek over sexuele opvoeding uit de jaren zestig was die suggestieve en barokke taal ronduit storend. Hoewel dit boek jonger is dan het wetenschappelijk nochtans even verantwoord opvoedkundig boek, zijn de foto's net zo expliciet als dat moet zijn. En dus hoegenaamd niet storend, want de jeugd uit 1959 die deze foto's had kunnen bekijken, hoefde daarom niet te blozen. Toch roept het bij mij de herinnering op aan een uitspraak die ik tien of vijftien jaar geleden heb horen gebruiken in één of ander retrospectief televisieprogramma, door een oude televisiemaker die het had over de van hogerhand opgelegde beperkingen inzake het aanbod van sexueel getinte beelden: als een blanke vrouw naakt afgebeeld werd, was dat zonde, als het een negerin was, was het kultuur.

Die uitspraak tekent tenvolle de beperkingen van die tijd, en de draai die men er trachtte aan te geven. Het is dan ook een eresaluut aan de makers van film en boek, dat zij binnen de beperkingen van die tijd het lef gehad hebben deze uitingen van de kultuur van het gefotografeerde volk zo mooi in beeld te brengen. Zou men van onze huidige toenaderingen op sexueel vlak, gezien door de ogen van datzelfde volk, precies vijftig jaar later, even mooie beelden kunnen brengen?